W niedużej odległości od siebie wyszły cztery biografie osób, których
niezwykłe życiorysy łączą się ze sobą częściowo historycznie i
towarzysko. Ale to, co najbardziej je ze sobą łączy to oprócz talentu,
odwaga i konsekwencja uczestniczenia w dramatycznych czasach 20 w. na
swoich warunkach. Ericowi Karpelesowi zawdzięczamy biografię Józefa
Czapskiego (1896-1993), obejmującą całość jego prawie stuletniego życia,
pełnego dramatycznych wydarzeń od rewolucji w Rosji, poprzez dwie wojny
światowe, sowiecki obóz, powojenną tułaczkę i emigrację. Znaliśmy
Czapskiego wcześniej, czerpiąc wiedzę z jego esejów, wspomnień i nielicznych monograficznych
wystaw malarskich. Karpeles ujął piękną postać Czapskiego w sposób
całościowy i dzięki amerykańskiemu wydaniu tej biografii odkrył ją
również dla świata.
Konstanty Jeleński (1922-1987) również emigrant niezwykle zasłużony dla kultury polskiej, był przez lata postacią zapomnianą. Anna Arno, historyczka sztuki napisała jego niezwykle intrygującą biografię poprzez którą przewijają się postacie z historii sztuki i literatury 20 w.
Leopold Tyrmand (1920-1985) najbardziej poczytny pisarz i obyczajowy skandalista w czasach PRL, którego powieści Zły, Życie towarzyskie i uczuciowe oraz Dziennik 1954, w błyskotliwy, przenikliwy i ironiczny sposób definiują tamte czasy, w biografii Marcela Woźniaka "Tyrmand. Pisarz o białych oczach", okazał się postacią, której wojenne, dramatyczne losy były nam zupełnie nieznane.
Zmarły w tym roku Wojciech Karpiński (1943-2020) nie doczekał się
jeszcze osobnej biografii, ale łączyła go wieloletnia przyjaźń z
Czapskim i Jeleńskim. Eseje o sztuce Wojciecha Karpińskiego wydawane
przez lata w Zeszytach Literackich były dla wielu z nas niezapomnianym
przeżyciem estetycznym i zachętą dla własnych poszukiwań zwłaszcza
malarskich i literackich.
Sto lat naszej historii ukazane poprzez biografie nietuzinkowych postaci, ważnych dla naszej kultury, zaangażowanych w sprawy polskie ale wyzwolonych z narodowych schematów.
Bibliografia:
Eric Karpeles, Prawie nic. Józef Czapski. Biografia malarza Warszawa, Wydaw. Noir sur Blanc, 2019
Anna Arno, Kot. Opowieść o Konstantym A. Jeleńskim Warszawa, Wydaw. Iskry, 2020
Marcel Woźniak, Leopold Tyrmand. Pisarz o białych oczach Warszawa, Wydaw. Marginesy, 2020
Helmut Newton (właśc. Helmut Neustädter, 1920-2004) to jeden z najsławniejszych współczesnych fotografów. Urodził się w Berlinie, z którego uciekł przed faszystami w ostatnim momencie w 1938 r. Kojarzony jest głównie z fotografią modową, głównie dla Vogue'a. Ale akurat w jego fotografiach ubrania są mało istotne: ważne jest nagie ciało w perfekcyjnie skadrowanym, surrealistycznym anturażu. Rewolucja obyczajowa końca lat sześćdziesiątych 20 w., znalazła najpełniejsze, artystyczne odzwierciedlenie właśnie w jego fotografiach.
Niedługo przed śmiercią fotografa powstała Fundacja Helmuta Newtona, dzięki której w Muzeum Fotografii w Berlinie znajduje się największa kolekcja jego prac. W tym roku na ekrany kin studyjnych miał wejść świetnie zapowiadający się film dokumentalny "Helmut Newton. Piękno i bestia", ale jego premiera, przynajmniej w Polsce, została odroczona na początek stycznia 2021.
Za to do końca marca 2021 możemy oglądać w Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu wystawę fotografii Helmuta Newtona zatytułowaną "Lubię silne kobiety". Szkoda,że akurat w pandemicznym czasie, ale całą wystawę można też zobaczyć online. To bardzo zmysłowa i inspirująca ekspozycja, przywołująca m.in. skojarzenia z niezapomnianymi filmami Buñuela (Piękność dnia), Antonioniego (Powiększenie), Polańskiego (Wstręt), obrazami Dalego, Warhola, Hockneya. W Toruniu powstało ciekawe miejsce związane ze sztuką współczesną, które w ubiegłym roku wystawiało m.in. Marinę Abramović, a teraz Helmuta Newtona. Warto je zapamiętać.
"Chodzi mi o to, aby język giętki powiedział wszystko, co pomyśli głowa". Co mówić,jak mówić, kiedy mówić, do kogo mówić? Okazuje się , że w czasach mediów elektronicznych pytania o skuteczną komunikację werbalną/słowną pozostają jeszcze bardziej aktualne niż w czasach dziewiętnastowiecznego poety. Dopasowujemy język do naszych poglądów, wyobrażeń, do tego, co chcemy przekazać, do naszych zasobów semantycznych, emocjonalnych, osobowościowych, etc.
Język jest zmienny i dopasowuje się do zmieniającego się świata. Ci,
którzy tego nie dostrzegają są ciągle spóźnieni. Muszą doganiać
uciekający im świat, albo zniknąć. Czy rozumiemy język a zarazem istotę sporów o tolerancję religijną w Europie 17 w., oświeceniowe postulaty Rewolucji Francuskiej, hasła sufrażystek o prawa obywatelskie dla kobiet pod koniec 19 w.? Przecież to, o co wtedy tak zaciekle walczono powinno być dzisiaj oczywistością. A nie jest. Na sztandarach pojawiły się teraz hasła z rewolucji obyczajowej, która przetoczyła się przez Zachód w 1968 r., zmieniając zupełnie tradycyjną mentalność i tworząc podstawy demokracji liberalnej. Gonimy rewolucję spóźnioną o 50 lat, ale "Bądźmy realistami, żądajmy niemożliwego". Dla zainteresowanych bardziej współczesnym językiem rewolucji: 100 najlepszych haseł z [aktualnych] protestów.
Szampana Zachodu, w czasach słusznie minionych, lud pracujący mógł pić, przynajmniej w dużych ilościach, tylko za pośrednictwem swoich wybranych przedstawicieli. W tamtych czasach również podaż jakoś dziwnie rozchodziła się z popytem, więc obywatele/obywatelki miast i wsi mieli uwagę zajętą szukaniem miejsc, w których chociaż na moment obie te kategorie ze sobą się zbiegały. Ale były też i takie obiekty, gdzie akurat bez większych problemów można było zaopatrzyć się w wiedzę o najnowszej literaturze światowej, najbardziej aktualnych przedstawieniach teatralnych, najnowszych trendach mody i savoir-vivre. W czasach słusznie minionych, kioski Ruchu prowadzone przez Robotniczą Spółdzielnię Wydawniczą "Prasa Książka Ruch" były miejscem dystrybucji wiadomości o świecie, z którymi przeciętny obywatel/obywatelka mieli organoleptycznie raczej nikły kontakt. Ale za to w osiedlowym kiosku można było zaopatrzyć się w "Literaturę na Świecie" albo w "Dialog", najlepszy miesięcznik o współczesnym teatrze. Z "Przekroju" nauczyć się od Francuzów jak jeść a la fourchette, wiedzieć o bon tonie obowiązującym podczas party w Saint Tropez lub poznać malarstwo Nicolasa de Staël . To, że o tych wszystkich cudach można było mieć pojęcie korzystając z zasobów osiedlowego kiosku Ruchu, było ewenementem cywilizacyjnym PRL.
Dzisiaj dawną rolę kiosków Ruchu przejął po części internet ale, jak mówił Lem, w internecie nie znajdziesz tego, o czym byś już wcześniej sam czegoś nie wiedział. Teraz zdziesiątkowane i dogorywające kioski Ruchu mają w ofercie głównie plastikową miazgę. Nie zmieniło się tylko to, że są to dalej obiekty estetycznie i użytkowo zaniedbane, "wsobne", nigdy nie wyeksponowane na zewnątrz, tak, jak robią to chociażby ich zagraniczne odpowiedniki. To, że były brzydkie i jak twierdza broniły dostępu do swoich skarbów, przyczyniło się też w końcu do ich upadku. Gdyby dzisiaj w osiedlowym kiosku Ruchu udało się komuś zobaczyć na przykład "Dialog" albo "Literaturę na świecie", doznałby porażającego coup de foudre.
Literacki romantyzm jest piękny, twórczy i inspirujący. Goethe z Faustem i Werterem, Musset z Lorenzacciem, Puszkin z Onieginem, Byron z Giaurem, Rostand z Cyranem de Bergerac. Cała gama naszych Gustawów, Henryków, Konradów, Kordianów. To wtedy powstawały nieśmiertelne archetypy nieszczęśliwych kochanków, indywidualistów wadzących się z losem/Bogiem, opozycjonistów, samotników łamiących reguły starego świata.
Romantyzm niemiecki, angielski, francuski powstawał w opozycji do reguł silnego, wolnego, bogacącego się społeczeństwa. Nasz był głosem emigrantów/wygnańców z nieistniejącego państwa. Ta różnica, ten ślad powodował, że słowo naszych romantyków posiadało mitotwórczą moc przekształcania się w mesjanistyczne fantazmaty, sarmacki infantylizm. Było też leczeniem kompleksów narodowo-religijnym wzmożeniem.
Marię Janion najbardziej interesowały cywilizacyjne i kulturotwórcze "ślady" polskiego romantyzmu, którymi jesteśmy silnie naznaczeni. Historyczne wkręcenie się w cierpiętniczą rolę niewinnej ofiary, wiecznie uwikłanej w walkę z podstępnym wrogiem. Wyrwanie się z tego zatrutego kręgu uważała Janion za warunek konieczny dla naszego cywilizacyjnego rozwoju. Wiedziała/przeczuwała, że łatwo z tym nie pójdzie, bo "duchy przeszłości" nie będą chciały się z nami rozstać.
Literatura jako praca, sposób na życie, sposób na przetwarzanie rzeczywistości, rodzaj autokreacji. Jerzy Pilch jest mistrzem w tym, co nazywam od dawna prozą bez fikcji, w której fikcję zastępuje sama sztuka słowa. W tym jednym zdaniu Henryka Berezy oddana jest cała istota twórczości Pilcha. Właściwie jest kilku Pilchów albo raczej kilka Pilchowych okresów/zakrętów życiowych, które możemy złożyć literacko, nie w sensie ścisłym oczywiście, w jedną całość i zobaczyć pisarza, tak jak ogląda się portrety z widokiem w tle. Pierwszy portret ma Pilch w rodzinnej Wiśle, na Śląsku Cieszyńskim, osobnym bo protestanckim i blisko czeskim. Ta osobność połączona ze zmitologizowaną "krainą dzieciństwa" będą stałymi motywami w jego prozie.
Drugi portret Pilcha jest z widokiem na Kraków: polonistyka na UJ, Tygodnik Powszechny i Znak. "Spis cudzołożnic. Proza podróżna" i "Pod Mocnym Aniołem" to chyba dwie najbardziej krakowskie powieści Pilcha, obie sfilmowane. Oczywiście są felietony z Tygodnika Powszechnego wydane niedawno pod tytułem "Widok z mojego boksu". Warto je przeczytać ze względu na zmysł obserwacji i błyskotliwe poczucie humoru autora ale także dla przypomnienia sobie ludzi tak ważnych dla polskiej kultury, obecnych wtedy w Krakowie: Turowicz, Miłosz, Tischner.
W Warszawie Pilch pojawił się już w glorii uznanego pisarza z nagrodami Kościelskich i Nike oraz jako felietonista tym razem "Polityki" i "Przekroju". Powstawały wtedy świetne teksty wydane w zbiorach "Upadek człowieka pod Dworcem Centralnym" i w "Bezpowrotnie utraconej leworęczności" . Zaczynał się też w Warszawie inny Pilch, już nie tak bezkompromisowy i ironiczny, bardziej powściągliwy, refleksyjny a nawet nostalgiczny. W dwóch powieściach z tego okresu, jak zwykle u Pilcha wątki autobiograficzne mieszają się z fikcją ale w obu ("Zuza albo czas oddalenia", "Portret młodej Wenecjanki") temat uczuciowy jest dominujący i potraktowany - jak na Pilcha - całkiem serio.
Fascynującą lekturą są trzy dzienniki Pilcha obejmujące lata 2010-2018, które są melanżem zapisków, felietonów, esejów. Jest w nich wszystko, co interesowało pisarza: ludzie, piłka nożna, literatura, Wisła. Przejmujące są zapisy zmagania się z chorobą i zachowania zdystansowanego godzenia się z losem.Świetnym dopełnieniem dzienników są rozmowy Jerzego Pilcha z Eweliną Pietrowiak ("Zawsze nie ma nigdy", "Inne ochoty"), które są przykładem odchodzącej w przeszłość sztuki konwersacji.
Dwie ostatnie powieści Jerzego Pilcha "Żółte światło" i "Żywego ducha"
są niepokojącym i pozornie fantastycznym rozwinięciem jego
wielokrotnie i przy różnych okazjach powtarzanych słowach, że "życie
składa się ze złudzenia wieczności i z przerażającej utraty tego
złudzenia". Ostatnia miejscówka pisarza objawiła się niespodziewanie w
Kielcach czyli pomiędzy Krakowem a Warszawą, a różne okoliczności, nie
tylko te funeralne, świadczą o tym, że Jerzy Pilch może mieć na nas
wpływ nawet z zaświatów.
Już od dawna , przy takim tempie rozwoju mediów społecznościowych, duża część życia społecznego przeniosła się do sieci. Trwająca już kilka miesięcy epidemia pogłębiła tylko to zjawisko, wymuszając poniekąd całkowite przejście do "cyfry" nawet tych dziedzin społecznych, które opierały się głównie na bezpośrednich, "żywych" relacjach międzyludzkich.
Z punktu widzenia socjologów, psychologów, kulturoznawców, etc., jest to temat na dziesiątki tysięcy dysertacji naukowych, pisanych, konsultowanych i opisywanych zdalnie, co samo w sobie jest też czymś nowym w skali powszechności. Literatura też ma nieograniczone wyobraźnią możliwości przekuwania tematu zarazy, który po współczesnych doświadczeniach nikomu już nie będzie się kojarzył z gatunkiem science fiction.
Jakkolwiek by nie było, nie jesteśmy jeszcze na tym etapie, aby całe swoje życie przenieść do sieci, a niektórzy odczuwają nawet pewien dyskomfort w przedłużającej się epidemii i w konsekwencjach tego stanu. Stan izolacji wpływa zwykle niekorzystnie na nasze zachowania, kompetencje społeczne, wrażliwość, empatię, wolność osobistą i swobody obywatelskie. Miewa też czasami dotkliwe skutki weryfikując naszą pracę, która może objawić się nam w przypływie powiedzmy refleksji własnej lub cudzej opinii jako całkiem zbędna. Dotyczy to głównie tych nieszczęśników, którzy w tzw. powszechnej opinii pracują w sektorach ezoterycznych, np. w kulturze (polecam artykuł Pawła Potoroczyna). Zaraza w końcu zniknie, znajdziemy na nią panaceum/szczepionkę, ale za jakiś czas pojawi się nowy wirus i znowu zawiśniemy na chmurze (cyfrowej).
Rozwój technik komputerowych, internetu, mediów społecznościowych spowodowały, że kino jest już inne niż było jeszcze kilka lat temu. Widać to zwłaszcza na filmach u reżyserów, którzy debiutowali już w w drugiej dekadzie 21 w. Najlepszym przykładem takiego przyspieszenia jest kino Jana Komasy. Już w Sali samobójców (2011) połączenie tradycyjnej fabuły filmowej z animacją komputerową zmieniło nasz sposób patrzenia na obraz i wpłynęło na samą percepcję przekazywanych treści. Poza tym był to pierwszy poważny polski film o uzależnieniu od wirtualnego świata, pokazany tak sugestywnie, że miało się wrażenie, że samemu zapada się w otchłań. Już w tym filmie można było dostrzec, że Komasa ma słuch do tematów ważnych społecznie i potrafi je pokazać w efektowny sposób.
"Miasto 44", film Komasy z 2014 r. wzbudził mnóstwo emocji ze względu na potraktowanie tematu Powstania Warszawskiego. Ale nie jest to film historyczny. To jest opowieść uniwersalna, o gehennie wojny na którą zostali skazani młodzi ludzie, nie do końca świadomi jej konsekwencji. Ale Komasa zdecydował się tutaj na optymistyczne zwieńczenie: na gruzach/zgliszczach po hekatombie wyrasta nowe, dynamiczne miasto. W tym filmie również mamy wszystko to co jest charakterystyczne dla Komasy: aktualny/uniwersalny temat, dobry scenariusz, efektowne zdjęcia i rewelacyjne aktorstwo.
"Boże Ciało" z 2019 r, nominowany do Oscara, wielowątkowy film, który dotyka m.in. sfery religijności, trudnej sztuki przebaczania, budowania wspólnoty. O tym, że do tych wszystkich ważnych spraw trzeba mieć autentyczny, własny sposób komunikowania się, bez uprzedzeń, oceniania, nienawiści. Przewrotnie, w tym filmie to chłopak z poprawczaka, fałszywy ksiądz, posiada cechy uzdrawiające innych ale też sam płaci za to wysoką cenę. Mimo niełatwych tematów zawartych w tym filmie ogląda się go jak najlepszy thriller, a rola Bartosza Bieleni przejdzie pewnie do historii kina. Zasłużona nominacja do Oscara, godny konkurent zwycięskiego Parasite.
Na kilka dni przed wprowadzeniem stanu epidemii wszedł do kin najnowszy film Jana Komasy "Sala samobójców. Hejter". Tutaj głównym bohaterem jest młody człowiek z małej miejscowości, wyrzucony ze studiów prawniczych za plagiat. Chłopak ma poważne problemy tożsamościowe, emocjonalne i finansowe. Jego wykształceni i kulturalni znajomi być może mogliby mu pomóc wyjść z impasu, gdyby tylko chcieli spróbować go zrozumieć. Mistrzostwem świata w tym filmie jest m.in. sposób pokazania pogardliwych uprzedzeń, pozornie liberalnej wielkomiejskiej elity. Wyszedł Komasie dystopijny thriller psychologiczny, polityczny, obyczajowy. Świetne, uniwersalne, współczesne kino. "Sala samobójców. Hejter" wygrał w kwietniu w konkursie na najlepszy film w Tribeca Film Festivalu w Nowym Jorku. Był pierwszym polskim filmem, który zdobył tą prestiżową nagrodę. "Inspirujący. Moralnie potężny. Wnikliwy. Istotny. Przepełniony głębokim zrozumieniem i współczuciem. To właśnie ten szczególny rodzaj empatii przesądza o sile filmu, stając się autentycznym wyrazem sumienia artysty" – chwalił "Hejtera" członek jury, aktor William Hurt. Filmy Komasy potwierdzają tezę, że kultura jest obecnie naszym najlepszym towarem eksportowym.
Wiosna w tym roku zaczęła się wcześnie, o ile w ogóle można powiedzieć,że przyszła po zimie, w takim znaczeniu, w jakim były kiedyś prawdziwe zimy. Od połowy marca jest ciepło, bardzo słonecznie i bardzo błękitnie. Powietrze jest dużo lepsze, przezroczystsze, niebo bardziej błękitne. Kwietniowa feeria kolorów przyprawia o zawrót głowy. "Green, green grass of home", zielona bujność traw wiosennych, żółto-zielono-brązowe dywany wiosennego podłoża, niesamowite kolory kwitnących drzew i krzewów od bladoróżowych magnolii, wiśni, śliw do ciemnoczerwonych głogów. Do tego oszałamiający zapach bzów i kwitnących drzew. Przyroda odpoczywa od ludzi zatrzaśniętych w kwarantannie.
Kiedyś dawno temu, naprawdę ciepło i kwitnąco zaczynało być dopiero pod koniec kwietnia albo na początku maja. Miałam babkę, bardzo krakowską, która uważała, że z nadejściem wiosny trzeba się odnowić, "chwalić łąki umajone", żeby samemu zakwitnąć na nowo, jak przyroda na wiosnę. W ramach tej wiosennej odnowy zabierała mnie na dłuższe wyprawy. Najbardziej lubiłam te na Bielany, ponieważ jechało się tam wtedy z Salwatora kolejką wąskotorową/ciuchcią , mijając po drodze bardzo ciekawe obiekty: schronisko dla psów i kotów, przystań wodną z nieprawdopodobną ilością kajaków, łódek, motorówek, statki wycieczkowe na Wiśle, ogródki działkowe z żywym inwentarzem, etc. Ciuchcia poruszała się z prędkością westernową to znaczy można było spokojnie wsiadać i wysiadać podczas jazdy, co było oczywiście surowo zabronione. Kolejka jechała do Bielan wałami przeciwpowodziowymi wzdłuż ul. Księcia Józefa i już z daleka widać było czerwone dachy Przegorzał i oba klasztory, na Bielanach i w Tyńcu, po drugiej stronie Wisły, a czasami nawet rozłożyste pasmo Babiej Góry.
Do klasztoru kamedułów szłyśmy stromą polną ścieżką na Srebrną Górę mając po jednej stronie autentyczną uprawę winogron a po drugiej buczynowy Las Wolski. Samo
dojście do klasztoru, wzdłuż wysokiego muru, przez kamienne, białe bramy
miało w sobie tajemnicę filmu przygodowego. Babka dokładnie ustalała
terminy naszych wypraw na Bielany i planowała je zwykle na 3 maja lub w
Zielone Świątki. Zgodnie z regułą kamedulską ich klasztory i kościoły są
otwarte dla kobiet tylko w określone święta, zaledwie kilkanaście dni w
roku.
Wracałyśmy przez Las Wolski w stronę ponurego, poniemieckiego zamku z czasu 2. wojny i Willi Baszta należącej kiedyś do modnego w międzywojniu architekta Adolfa Szyszko-Bohusza. Babki nigdy nie dało się namówić na pięknie położone w Lesie Wolskim ZOO, ponieważ takie obiekty uważała za obozy koncentracyjne dla zwierząt. Zatrzymywałyśmy się za to w wąwozie Panieńskich Skał, który w maju zarastał niezliczoną ilością kwiatków wiosennych: kaczeńców, mleczy, zawilców, niezapominajek, stokrotek. Roiło się tam też od wróbli i orzechówek, można było posłuchać dzięcioła a raz nawet udało nam się zobaczyć sokoła. Przelatywałyśmy przez kompletnie zrujnowaną wtedy Willę Decjusza i zaniedbany stary park z wiekowymi, pięknie kwitnącymi kasztanami. W końcu docierałyśmy do pętli tramwajowej w Cichym Kąciku i wracałyśmy z odpuszczonymi grzechami i naręczem wiosennego zielska.
Awangardowym artystom nigdy nie jest łatwo. Dotyczy to wszystkich dziedzin sztuki, ale muzyki chyba najbardziej. Napisanie Pasji po Bachu, Requiem po Mozarcie, pieśni po Schubercie, symfonii po Mahlerze, opery po Wagnerze jest dla każdego kompozytora wyzwaniem. Trzeba mieć nie tylko umiejętności i wielki talent ale też przekonanie, że tworzy się coś niezwykłego, coś co po prostu musi powstać. Takie wyzwanie podejmują tylko nieliczni, niektórym się udaje i z czasem sami zostają klasykami.Nie jesteśmy narodem szczególnie muzykalnym, ani nie dbamy o to żeby nim być. Mamy jednak mniej więcej od połowy 20 w. swoich współczesnych klasyków: Lutosławskiego, Kilara, Góreckiego, Pendereckiego.
Krzysztof Penderecki zostawił po sobie bogatą i bardzo różnorodną twórczość. Ponad sto utworów: opery i dzieła oratoryjne, symfonie i koncerty, utwory kameralne,pieśni, dzieła na chór a cappella. Jest w tym wszystkim eksperyment i awangarda ale też romantyczny liryzm, suspens, poczucie humoru i ekumeniczna religijność.
Penderecki był uważnym obserwatorem, tego co działo się w Polsce, na świecie, wiele jego utworów było związanych z dramatycznymi wydarzeniami: Tren – Ofiarom Hiroszimy (1960), „Pasja według św. Łukasza” (1966), arcydzieło muzyki 20 w. wieku, które powstało na zamówienie Radia Zachodnioniemieckiego z okazji 800-lecia katedry w Münster jest symbolem pojednania polsko-niemieckiego, Lacrimosa/Polskie Requiem (1981) na otwarcie Pomnika Poległych Stoczniowców, Siedem Bram Jerozolimy/7. Symfonia (1997) na 3000. lecie Jerozolimy. Napisał muzykę do wybitnych filmów: Rękopisu znalezionego w Saragossie i Szyfrów Wojciecha Hasa oraz do Katynia Andrzeja Wajdy.
Był związany z Krakowem: tutaj studiował, został wykładowcą kompozycji, a później rektorem swojej uczelni. Długo mieszkał na Woli Justowskiej, stąd być może miłość do drzew. Arboretum i Europejskie Centrum Muzyki, które stworzył w Lusławicach są dla nas niezwykle cennym, materialnym dopełnieniem muzycznego dzieła Krzysztofa Pendereckiego.
Kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie to piękny barok, wahadło Foucaulta, wspaniała akustyka, koncerty. W kryptach tego kościoła, w Panteonie Narodowym są pochowani m.in. ksiądz Piotr Skarga i Sławomir Mrożek. Dołączy do nich Krzysztof Penderecki.
Historycznie rzecz biorąc co jakiś czas nawiedzają nas wszelakie zarazy: epidemie, wojny, terroryści, migracje, przeludnienie, rasizm, bieda, smog, susze, upały, trzęsienia ziemi, powodzie, tsunami, etc. Zaraza dla większości z nas bywa niezauważalna, dlatego mamy skłonność do jej lekceważenia i nie doceniamy wcześniej pracy tych, którzy naukowo/prewencyjnie tym się zajmują. Zazwyczaj widzimy dopiero jej skutki.
Problem w tym, że współczesne zarazy, zwłaszcza te biologiczne mają zasięg globalny i chociażby nie wiem jaką dysponowalibyśmy władzą, możemy być pewni, że ich skutki w większym lub mniejszym stopniu nas nie ominą. Okazuje się też, że pomimo tak zaawansowanych technicznie możliwości, człowiek bywa bezradny wobec najprostszych struktur biologicznych/patogenów, którym odmawia się nawet bycia mikroorganizmami. Prędzej czy później nasz system odpornościowy wsparty szczepionką, poradzi sobie także i z nimi. Ale, jak mówią, w przyrodzie nic nie ginie, także i zarazy pozostaną, przynajmniej w naszej świadomości, już na zawsze.
Pandemiczny stan zagrożenia, jaki wywołują te drobnoustroje budzi zastanowienie i respekt przed przyrodą, nad którą nigdy do końca nie zapanujemy. W takim czasie zarazy, uświadamiamy też sobie, jak ważni są ludzie, ich wiedza, umiejętności, postawa i organizacja, od których zależy nasze życie. W pierwszej kolejności myślimy oczywiście o służbach medycznych i tych pierwszego reagowania. To naturalne, ale kluczowa jest jednak odpowiedzialność nas wszystkich, także wtedy, gdy bezpośrednie zagrożenie już minie. W pewnym sensie zazdrościmy tym, których przywiązanie do popkultury przestawiło na myślenie hollywoodzkie i wierzą, że zawsze znajdzie się szlachetny bohater w typie Batmana, który pojedynczo lub z grupą przyjaciół uratują świat z każdej opresji.
"Małe kobietki", 19. wieczna powieść o dorastaniu czterech sióstr w okolicach Bostonu, w Ameryce w okresie wojny secesyjnej, wydawała się już być zasłużoną ramotą, z której trudno byłoby jeszcze coś ciekawego wycisnąć. Do tego ten irytujący tytuł. Powieść Louisy May Alcott ma już ponad 150 lat ale okazuje się, że temat
jest inspirujący nawet dla bardzo nowoczesnej Grety Gerwig (filmy:
Frances Ha, Lady Bird). Potrzeba twórczego realizowania się w życiu
połączona z niezależnością finansową, przeciwstawianie się przyjętym
regułom życia społecznego, zdobywanie własnego miejsca w świecie,
łączenie życia osobistego z rodzinnym, czerpanie radości z pomagania
innym i czynienia świata lepszym. To tematy praktycznie nieprzemijające ale jednak zupełnie inaczej postrzegane dzisiaj niż w czasach Louise May Alcott . Tym bardziej zadziwiającym jest fakt , że to już piąta filmowa adaptacja tej wydawałoby się anachronicznej literatury. Nie mniej od dawna wiemy jak bardzo Anglosasi dbają również o swoją kobiecą klasykę literacką poprzez częste wydawanie i ekranizacje powieści takich autorek jak m.in. Siostry Brontë, Jane Austen, Elizabeth Gaskell czy George Eliot.
Grecie Gerwig wyszedł bardzo dobry film. Przy pomocy zgrabnie sklejonego scenariusza na motywach "Kobietek" ale jest tam także m.in. Virginia Woolf i parę własnych pomysłów, Gerwig udało się ożywić/uwspółcześnić postaci i zdynamizować akcję. Do tego bardzo nastrojowa muzyka i świetne kostiumy (Oscar). Ale przede wszystkim ogromną przyjemność w oglądaniu tego filmu czerpie się dzięki znakomitemu aktorstwu. Urzekający jest zwłaszcza duet Saoirse Ronan (Jo) i Timothée Chalamet (Laurie) oraz towarzysząca całemu towarzystwu Maryl Streep w postaci ciotki March, skarbnicy mądrości życiowych (Kobiecie bardziej niż talent czy uroda przydają się pieniądze albo mąż, a najlepiej jedno i drugie). "Małych kobietek" i "Dobrych żon" już pewnie nie przeczytam, ale film, nie tylko Paniom, bardzo polecam.
W encyklopedycznym znaczeniu historia jako nauka bada i opisuje przebieg wydarzeń, które miały miejsce w przeszłości. Historia jest opowieścią o świecie przeszłym ale z pozycji współczesnych historyków bardziej lub mniej profesjonalnych, bywa coraz częściej opowiadana tak, aby służyć różnym, doraźnym celom.
Spór interpretacyjny jest jedną z sił napędowych nauk humanistycznych, do których historia się zalicza. Czasami jednak spór o historię staje się bezpardonowym polem walki m.in. politycznej i historia jest w niej tylko środkiem/manipulacją do udowodnienia z góry założonych tez. Historia jest też podobno nauczycielką życia, która lubi się powtarzać.
Jeden matematyk powiedział kiedyś złośliwie, że jest nauka nieludzka (ścisła, którą sam uprawiał) i nie nauka ludzka (cała reszta), do której należy podchodzić z największą ostrożnością.
